Edebiyatımızın derinlikli tarihi münakaşalarla doludur. Tanzimat Fermanı’yla bir arada Osmanlı’da başlayan yenileşme hareketleri her alanda olduğu üzere edebiyatta da kendini göstermişti.
Tanzimat’la tanıştığımız roman ve öteki edebi cinslerin yayınlanmasıyla tartışmaları da beraberinde getirdi. Muharrirlerin, şairlerin kendi ortalarında verdikleri arbedeler edebiyatımızın tuzu, biberi olmuştur.
Kimi arbedeler eserler üzerinde verilirken, kimileri da muharrirlerin birbirleriyle olan ideolojik farklılıktan kaynaklanıyordu.
Nâmık Kemal ve Ziya Paşa, edebiyatçı kimlikleriyle birlikte, tıpkı vakitte yaşadıkları dönemin aydın sorumluluğuna sahip entelektüel birer şahsiyeti olarak memleketin içine düştüğü makûs gidişatı değiştirmek üzere siyasî bir uğraşa de girerler.
Ziya Paşa
YENİ OSMANLILAR CEMİYETİ
Osmanlı İmparatorluğu’na, Batı ülkelerindekine emsal meclisli bir rejim getirmek maksadıyla 1865 yılında kurulan gizli Yeni Osmanlılar Cemiyeti İçinde fiilen yer alan Nâmık Kemal ve Ziya Paşa, siyasî ve fikrî uğraşları uğrunda vatanı terk edip Avrupa’da yaşadılar.
Birbirlerine sıkıntı vakitlerde dayanak oldular. Tek maksatları Osmanlı’nın da Batı uygarlığını yakalaması ve bu istikamette ilerlemesiydi. Avrupa’da değişik faaliyetlerde bulunan iki münevverin ortası, eski ve yeni edebiyat anlayışı uğruna bozulacaktı.
Ziya Paşa ve vatan şairi Nâmık Kemal’in hengamesi ise, büsbütün edebiyat odaklı bir tartışmadır. Edebiyatımızda muharrir kavgalarında bugün iki büyük şairi ele alacağız.
Bakalım iki dostun ortalarını açan sıkıntı neymiş…
HARABAT
Ziya Paşa’nın 1875 yılında yayımlanan muhtevasında Türk, Arap, İran ve Çağatay alanında yazılmış şiirlerden seçmelerin yer aldığı 3 ciltlik Divan edebiyatı antolojisidir.
Şiirin öne çıkan özelliği ise manzume olarak kaleme alınmasıdır. Bu tıpkı vakitte edebiyat tarihi açısından 9 kısımdan oluşan önsözdür.
Harabat, Osmanlıca
ŞİİR VE İNŞA
Ziya Paşa, yapıtında şiir, edebiyat, şair, muharrirler hakkında şahsî fikriyatını paylaşır. Ziya Paşa, daha evvel şahsen kendisinin çıkarttığı Hürriyet Gazetesi’nde 1868 yılında Şiir ve İnşa makalesinde edebiyatımızın Arapça ve Farsça egemenliğinde kurtulmasını lisana getirir.
Namık Kemal
ATEŞLİ TARTIŞMALAR
Ziya Paşa, Harabat’ta, Osmanlıca’nın zenginleşmesi gerektiğinden dem vururken, tıpkı vakitte Divan edebiyatı över. Ziya Paşa’nın bir müddet evvel halk edebiyatını savunması kendi içerisinde çelişkiye neden olur.
Paşa’nın Harabat yapıtında bunu lisana getirmesi devrin münevver ve müellifleri ortasında ateşli tartışmalara sebebiyet verir.
TAHRİB- İ HARABAT
Tanzimat aydınlarının da kısa müddette dâhil olduğu kalem hengamesinde öne çıkan isim ise, vatan şairi Nâmık Kemal olur.
Ünlü şair, Tahrib-i Harabat isimli yapıtında şunu müellif;
Eskilerden Ahmed ve Necati
Gönlü kırık ve serseri Zati
Türkçe söyleyişe temel koymuşlar
Gerçi temeli hoş koymuşlar
Şair, bu dizelerinde Divan edebiyatını yerer. Ahmet, Necati dediği bireyler ise, Divan edebiyatının değerli temsilcilerinden olan Ahmedi ve Necati isimli şairlerdir.
Nâmık Kemal, Tahrib-i Harabat’ı 1875’te müellif ve o devirde Magosa’da sürgün hayatı yaşamaktaydı. Nâmık Kemal, Ziya Paşa’yı eski edebiyatı hortlamakla hatalar.
Vatan şairi birebir yapıtında Ziya Paşa’nın Şiir ve İnşa makalesinde halk edebiyatı taraftarı olduğunu ama Harabat’ta Divan edebiyatını savunarak eskiye olan hasretini lisana getirdiğini müellif. Bu Kemal’e nazaran büyük çelişkidir.
Tahrib –i Harabat, Nâmık Kemal’in yeni bir edebiyat hareketi başlatma isteği olarak da okuyabiliriz.
Ergül Tosun
Kitap sayfası için irtibat: ergul.tosun@ensonhaber.com